Endüstri 4.0 ve Yapay Zeka, “Cambaza Bak” mı?

10-15 yıl önce gündeme geldikten sonra çok popüler olan “inovasyon” gibi “Endüstri 4.0” ve “Yapay Zeka”, bugün çok popüler ve çok konuşuluyor.

Endüstri 4.0 kavramının en önemli unsuru, üretimde “bilişim teknolojisinin” yani özel yazılım ve donanımlarının kullanılması ve makinelerin internet ile birbiriyle konuşmasıdır. Böylece siber-fiziksel bir ortam oluşturulabilir.

Mevcut endüstri (üretim) modelinde rekabette zorlanacağını düşünen Almanya, Endüstri 4.0 ve Yapay Zeka ile Gelişmiş Ülkeler (developed countries), sanki kafaları karıştırmak istiyor, sokak ağzıyla cambaza bak mı diyor veya sağ gösterip sol vurmaya mı çalışıyor?

Endüstri 4.0 için Almanya’daki firmalarının önümüzdeki 10 yıl içinde (2025 yılına kadar) yaklaşık 250 Milyar Euro yatırım yapması gerekmektedir. Bunun sonucunda Almanya’da ki üretim sektörünün verimliliğinin yıllık 90 – 150 Milyar Euro veya malzeme maliyeti hariç %15-25 artması bekleniyor (malzeme maliyetleri dahil %5-8). Endüstri 4.0 ile bu firmaların gelirlerinin her yıl 30 Milyar Euro (Almanya’nın GSYH’sının %1) ve istihdamın %6 artması bekleniyor.1

Yapay Zeka, bir bilgisayarın veya bilgisayar kontrolündeki bir robotun çeşitli faaliyetleri insana benzer şekilde yerine getirme kabiliyeti, nasıl etki yapabilir?

Yapay Zeka uygulamalarının 2035 yılında Gelişmiş Ülkeler’de ki çalışan verimliliğini %40’a kadar arttırması bekleniyor (İsveç %37, Finlandiya %36, Amerika %35, Almanya %29).2

Yapay Zeka uygulamaları, 2035 yılında Gelişmiş Ülkeler’in ekonomilerine de katkı yapacaktır. Örneğin Almanya ekonomisine ek olarak 1,1 Trilyon Dolar katkı yapabilir .2

Niçin böyle düşünüyorum? ***

Dünya Ekonomik Formu’nun ülkelerin teknolojiye hazır olma ve teknolojiyi kullanma durumunu gösteren Networked Readiness Index (NRI)3 verilerine göre son 15 yılda (2001 ve 2016 arası), dünya genelinde değişen bir şey yok. 2001 yılında ilk 25 içinde olan ülkelerin hepsi, 2016 yılında da ilk 25 içinde yer alıyor. Ayrıca, bu durumun böyle devam etmesi ve Gelişen Ülkelerin (developing countries), bu listede yükselmesi ve puanlarını geliştirmesi zor görülüyor. Bu listede 2001 yılında 75 ülke arasında 3,67 puan ile 41. sırada olan Türkiye, 2016’da 139 ülke arasında 4,4 puanla 48. sıradadır.

Teknolji altyapısı hazır veya iyi olan birkaç ülke ile teknolojik düzeyi çok fazla gelişmemiş olan dünya genelindeki diğer ülkeler arasında Endüsti 4.0 ve Yapay Zeka, nasıl gerçekleşebilir?

NRI listesinde ilk 25 ülke arasında yer alan ve dünya ticaretinin (üretim ve satış) çok büyük kısmını gerçekleştiren Gelişmiş Ülkelerin şirketleri, dünya genelinde üretim yapıyor ve satış yapıyor.

Bu şirketlerin merkezi üretimlerinin teknoloji altyapısının destekleyebileceği Endüstri 4.0 veya Yapay Zeka, bu şirketlerin diğer ülkelerde bulunan tesisleri veya bu ülkelerdeki iş ortaklarının teknoloji altyapısı ile uyumlu olabilecek mi?

Peki ne olacak?

• Üretim, eve yani merkez ülkeye mi dönecek?
• Üretim, teknoloji altyapısı (insan kaynağı dahil) iyi olan ülkelere mi kayacak?
• Üretim, çok uzaklar yerine teknoloji altyapısı (insan kaynağı dahil) iyi olan yakın ülkelerde mi yapılacak?
• Her ülke, sadece kendi sınırları içinde üretip satmaya mı çalışacak?
• Her ülke, teknoloji altyapısı (insan kaynağı dahil) iyi olan yakın bölgelerle daha fazla ticaret mi (ithalat ve ihracat) yapacak?

Size bir sır vereceğim ve lütfen aramızda kalsın.

Dünya ticaretinin önemli kısmını yapan şirketler, dünya genelinde (globalisation) ticaret (üretim, ithalat, ihracat) yapmak yerine merkez ülkeye veya yakın bölgelerle ticaret yapmaya (deglobalisation) başlamış gibi görünüyor. Bu konu hakkında detaylı bir yazı yazmayı planlıyorum. Öncesinde birkaç örnek vermek isterim.

• Dünya Ticaret Örgütü’nün Dünya Ticareti İstatistik Raporu’na 4 göre Gelişmiş Ülkelere yapılan ihracatın ve bu ülkelerden yapılan ithalatın 2010 yılından itibaren büyümediği ve hatta sabit kaldığı ve Gelişen Ülkeler arasındaki ticaretin (ihracat) ise 2010 yılından itibaren çok fazla büyüdüğü görülmektedir.
• UNCTAD’ın 2010 – 2015 verilerine 5 göre Gelişen Ülkelere yapılan FDI (Foreign Direct Investment-Direkt Yabancı Yatırım) azalma eğilimi gösterirken Gelişmiş Ülkelere yapılan FDI ise artış eğilimi göstermektedir. Ayrıca, Gelişmiş Ülkelerden dışarıya yapılan FDI için azalma eğilimi görülüyor ve hatta sabit kalma olasılığı da olabilir.
• Ülkeler arasındaki mesafelerin uzamasının, ürün tesliminde gecikmelere neden olması; envanter taşıma maliyetinin ve envanter maliyetinin artmasına neden olması; uzak mesafelerde üretim yapılan bazı ülkelerde ekonomik, sosyal ve politik tehlikelerin ticareti olası olumsuz etkileme olasılığı gibi olumsuzlukların daha çok konuşulmaya başlaması 6
• “Toplam Sahip Olma Maliyeti” kavramının çok daha fazla konuşulması ve satin alma kararı verilirken daha önemli olmaya başlaması
• Bazı Gelişen Ülkelerin siyasi yöneticilerinin, diğer ülkelerde üretim yapan önemli markaların kendi ülkelerinde daha fazla üretim yapması yönelik söylemleri 7

Küreselleşmenin yerine ulusal veya bölgesel üretim (deglobalisation), hızlanarak devam edecek olması ve Gelişmiş Ülkeler, bunun dünyayı olumsuz etkilememesi (işsizlik, fakirlik) için “cambaza bak“ der gibi “yüksek teknoloji sizde yok, bizde var. Sizde üretim yapamayız“ demek istiyor olabilir mi?

(1) The Impact of Industry 4.0, Industry 4.0: The Future of Productivity and Growth in Manufacturing Industries, BCG Perspectives

(2) Why artificial intelligence is the future of growt, Accenture

(3) World Economic Forum, The Global Information Technology Report 2016

(4) World Trade Organization, World Trade Statistical Review 2016

(5) http://unctadstat.unctad.org/wds/ReportFolders/reportFolders.aspx

(6) http://acetool.commerce.gov/

(7) http://fortune.com/2016/11/23/trump-apple-manufacturing/ ; https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2017/02/23/remarks-president-trump-meeting-manufacturing-ceos

*** NOT: Bu düşüncemin, Almanya veya diğer bazı gelişmiş ülkelerle yaşanan güncel sorunlar ile hiçbir ilgisi yoktur. Aksine özellikle Almanya’nın “ticari ve endüstriyel gelişimini” ve “disiplinli iş yapış şeklini”, her zaman takdir ederim ve Türkiye’nin de böyle olabilmesinin hasretini çekerim.