İslamiyet’te Tedarik Zinciri ve Lojistik

Kur’an-ı Kerim ve Hz. Muhammed’in (SAV) hadisleri, Müslümanlara yol gösteren ve rehberlik eden en önemli iki kaynaktır.

Dinî, ilmi ve sosyal yaşam kısacası insanlığı ve dünyayı ilgilendiren hemen her konuda çok önemli mesajlar verilen Kur’an-ı Kerim (1) ve hadisler; tedarik zinciri, lojistik ve bunlarla ilişkili konulara yönelik mesajlar veriyor mu?

Leyl/1,2,3 ve 4 “(karanlığı ile etrafı) bürüyüp örtüğü zaman geceye, açılıp aydınlandığı zaman gündüze ve erkeği, dişiyi yaratana yemin ederim ki, şüphesiz sizin çabalarınız (emek ve gayret) elbette çeşit çeşittir ve iç içe girmiştir.” denilmektedir. Tedarik zinciri, farklı ama birlikte olan veya daha önemlisi birlikte olması gereken (Gece-Gündüzve Erkek-Diş” gibi farklı ama birlikte) her biri farklı çaba, gayret ve çalışma içinde olan halkalardan (çabalarınız çeşit çeşittir) oluşmaktadır. Kur’an-ı Kerim’deki bazı ayetlerde ilmi kavramların işaret edildiği gibi bu ayet ile de bilim olarak kabul edilebilecek tedarik zinciri mi işaret ediliyor? Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Kur’an-ı Kerim portalindeki “konu fihristi” menüsünde “Çalışmak” başlığı altındaki Leyl/4 “… çabalarınız çeşit çeşittir.” açıklaması, beni bu şekilde düşünmeye teşvik ediyor.

Nahl/5 “Hayvanları da yarattı. …..”, Nahl/7 “Onlar ağırlıklarınızı, sizin ancak zorlukla varabileceğiniz beldelere taşır. “ ve “Nahl/8 “… binesiniz diye, …. atları, katırları, merkepleri de yarattı. Bilemeyeceğiniz daha nice şeyleri de (nakil vasıtaları) yaratır.” yazılıdır. Eskiden taşıma içim çoğunlukla hayvan gücünden yararlanıldığı halde nakil vasıtaları, çeşit ve hız bakımından gelişti, gelişiyor ve gelişecek. Allah, “bilemeyeceğiniz daha nice şeyleri yaratır” ile 1403 yıl öncesinden bu gelişmeleri işaret etmiş olabilir mi?

Yûnus/22 “O, sizi karada ve denizde dolaştırandır…” ve İbrâhîm/32 “…denizde yüzmek üzere gemileri emrinize veren…” ile deniz nakliyesi ve önemi gösterilmektedir.

Neml/38.“Süleyman, “…Onlar bana teslim olmadan önce hanginiz bana onun (kraliçenin) tahtını getirebilir?” ve Neml/40 “Kitaptan (Allah tarafından verilen) ilmi olan kişi: Gözünü açıp kapamadan ben onu sana getiririm, dedi. (Süleyman) onu (melikenin tahtını) yanı başına yerleşmiş olarak görünce…” diye yazılıdır. Kraliçe, Saba Melikesi Belkıs olup tahtının bugünkü Yemen topraklarında olduğu ve bu tahtın yaklaşık 20 ton olduğu rivayet edilmektir. Süleyman ise Yemen’e 2.000 kilometre uzaktaki Filistin’dedir. Bu durumda; “20 tonluk taş kütlenin 2.000 kilometre uzağa göz açıp kapanana kadar nasıl geldiği” sorusu, akla gelebilir mi? Bu ayet de Nahl / 8 gibi gelecekteki başka bir nakliye türüne ve özellikle ışınlamaya (teleportation) yönelik işaret mi vermektedir?

Fatih Üniversitesi İslam Bilimleri’nden Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Ahmed b. Hanbel’in (Hanbeli Mezhebinin kurucusu, D:750 – Ö:855) Hz. Muhammed’in (SAV) hadislerini aktardığı El-Müsned eserindeki (2. Cilt/33) “Bir gıda maddesini 40 gece depolayıp saklayan Allah’tan uzaklaşmış olur, Allah da onu kendisinden uzaklaştırmıştır” hadisiyle ile ilgili “İnsanın sadece yiyecek maddelerini temin etmesi, başka temel ihtiyacı kalmadığı anlamına gelmez. Giyim, mesken, yakıt, ulaşım vb.ihtiyaçlar da kaçınılmaz temel ihtiyaçlardır. İnşaat malzemelerinin ihtikârı (karaborsa) mesken yapımında ve akaryakıt ihtikârıda ulaşımda darlığa neden olur. İslâm hukukçularının çoğunluğu; toplum, en çok gıda maddeleri ve hayvan yemlerinin depolanmasından zarar göreceği için bu ikisini esas almıştır. Ancak, bugün hayvan yerine motorlu araçların ve yem yerine petrolün geçtiği düşünülürse, akaryakıt ve yedek parça stoğuna kadar birçok şeyin de bu yasak kapsamına girmesi gerekir. Karaborsacılık, satılacak şeyleri uzun süre piyasaya sürmeyip, stok yapılmasıdır. Bu sürenin asgarî miktarı, bir görüşe göre kırk gündür. Hanefîlere göre ise bir aydır. Bundan aşağısı karaborsacılık suçu olmaz. Çünkü çok kısa süre depolamak, piyasada darlık meydana getirmez” yorumu yapar.(2)

İslami kurallara göre azami stok süresi 40 gündür. Hz. Muhammet (SAV), günümüzde çok önemli olan “daha az stok, daha iyi tedarik zinciri yönetimi” yaklaşımını mı işaret etmektedir? Mevcut envanter yönetimi kararlarını, prensiplerini ve uygulamalarını tekrar gözden geçirmek gerekir mi? Hz. Muhammet’in iyi bir tedarik zinciri uzmanı olduğunu söylemek yanlış olur mu?

Bakara / 168 “…helal ve temiz olanlarından yiyin!”, 172 “…. size verdiğimiz rızıkların iyi ve temizlerinden yiyin…” ve Maide / 88 “… helâl ve temiz olarak verdiği rızıklardan yiyin” denmektir. İslamiyet, Müslümanların “Helal Gıdalar” yemesini emretmektedir.

Helal gıdalar, sadece yenmesine izin verilen veya “haram” gıdalar demek değildir. Helal gıdalar; İslam Fıkhına göre necis (kirli) kabul edilen maddelerle kirlenmiş olan gereçler ile işlenemez ve imal edilemez. Bu gıdalar; hazırlanırken, imal edilirken, paketlenirken, depolanırken ve taşınırken herhangi bir karışmanın veya kirlenmenin olmaması için haram ürünlerden ve diğer yasaklanan maddelerden, fiziksel olarak ayrı tutulmalı ve diğer önlemler alınmalıdır.

Helal Gıdalar için helal olan Tedarik Zinciri ve lojistik gerekmez mi? Zira; gıdaların helalliği, tedarik zinciri ve onun özelinde lojistik süreçlerde olumsuz (kirlenme, bulaşma vs.) etkilenebilir mi?

Helal Gıda için gerekli olan Helal Tedarik Zinciri ve Helal Lojistik kapsamında Helal Nakliye (havayolu, karayolu, denizyolu, demiryolu), Helal Depolama ve Depo Operasyonları (mal kabul, yerleştirme, cross-dock, sipariş toplama vs.), Helal Paketleme, Helal Terminal (Liman, Havalimanı, Demiryolu Terminali vs.) gibi alt yapılar oluşturulmalıdır.

Helal ve helal olmayan gıdalar, aynı yerde depolanmamalı ve taşınmamalıdır. Taşınması veya depolanması zorunlu ise taşıma aracı ve depolar, mutlak suretle İslami kurallara göre temizlenmeli ve sertifikalanmalıdır (SAMAK). Helal gıdalar, mutlak suretle izlenebilmelidir.

Helal lojistik alt yapı ve operasyonlar için Malezya Halal Logiscs Standard – MS2400:2010 ve The International Halal Logistics Standard – IHIAS 0100:2010 (İslam İşbirliği Teşkilatı kuruluşu olan International Halal Integrity Alliance tarafından geliştirilen) gibi standartlar vardır.

Pew Araştırma Merkezi’nin “Küresel Müslüman Nüfusun Geleceği” raporuna (4) göre günümüzdeki yaklaşık 1,6 Milyar Müslüman nüfusun (dünyanın % 23’ü), 2030 yılında 2,2 Milyar kişi (dünyanın % 26’sı) olacağı tahmin ediliyor. Gıda ürünlerinin yanı sıra, gıda dışı kozmetik, sağlık gibi tüm sektörleri kapsayan helal pazarının bugünkü büyüklüğü, yaklaşık 3 Trilyon Dolar tahmin ediliyor (5)

Müslümanların sayısı artıkça, Helal Gıda talebi ve dolayısıyla Helal Tedarik Zinciri ve Helal Lojistik ihtiyacı da artacaktır.

Böyle olunca; Malezya, Helal Lojistik Hub olacak şekilde yapılanmaktadır (Northport Limanı, bölgenin hub noktası olmak için yapılmıştır). Ayrıca; Rotterdam ve Marsilya limanları da Helal Liman olmak için çalışmaktadır. Nippon Express, Helal Taşıma denemelerine başlamıştır.

Türkiye’deki Helal Gıda firmalarının veya helal gıda satan market, büfe, lokanta vb. firmaların tedarik zinciri ve lojistikleri de “helal” mı? Bu firmalara hizmet veren lojistik firmalar, ne kadar “helal”?

İslamiyet, Kur’an-ı Kerim ve hadisler, tedarik zinciri ve lojistik içinde yol gösterici olabiliyor ve hatta Helal Gıda’da olduğu gibi oyunun kurallarını yeniden yazıyor.

Son olarak; Kur’an-ı Kerim’den tedarik zinciri ve lojistik ile ilişkili iki konu için örnek vermek istiyorum.

Âl-i İmrân/137 “Sizden önceki milletlerin başından nice olaylar gelip geçmiştir.” ve En’âm/6 “…nice nesilleri helak ettiğimizi görmediler mi?…” ile tedarik zinciri ve lojistikte çok önemli olan Risk Yönetimi için önemli mesajlar verilmekte olabilir mi?

Lojistik uygulamalarının çevreyi kirlettiği bilinen bir gerçek olmasına karşın Türkiye’de bu olumsuz etkiye karşı bir duyarlılığın tam gelişmediğini düşünüyorum. Normal kelimelerle anlatmak yeterli ve etkili olmuyorsa; çevrenin korunmasının önemini, RÛM/41 “İnsanların kendi işledikleri (kötülükler) sebebiyle karada ve denizde bozulma ortaya çıkmıştır. Dönmeleri için Allah, yaptıklarının bazı (kötü) sonuçlarını (dünyada) onlara tattıracaktır.” ile tekrar vurgulamak yararlı olacaktır.

İlahiyat ve lojistik uzmanları ile birlikte çalışarak Ku’an-ı Kerim, hadisler ve diğer İslami kaynaklarda tedarik zinciri ve lojistiği işaret eden daha fazla örnekler bulunabilir.

Saygılarımla,

NOT: Ayetler ile ilgili yazdıklarım, Kur’anı Kerim’in Türkçesini okuyarak yaptığım yorumlardır. Eğer özellikle dini konularda yanlış şeyler yazdıysam özür dilerim.

NOT: Bu yazıda esin kaynağı olan yazar Eren Erdem’e (6) ve Dr. Zaid Kasim Mohammad Ghazzawi’ye (7) teşekkür ederim.

(1) http://www.diyanetvakfi.org.tr/meal/Nahl.htm ve http://kuran.diyanet.gov.tr/

(2) www.sevde.de/islam_Ans/ii/ihtikar.htm ve samil.ihya.org/ansiklopedi/ihtikar.html

(3) http://www.hurriyet.com.tr/dunya/16864158.asp (Müslüman nüfusun yıllık ortalama artışı (%1,5), Müslüman olmayanların iki katıdır (% 0,7). Müslümanların bugün 72 ülkede milyonlara varan varlığı, 2030 yılında 79 ülkeye çıkacaktır. Avrupa’daki 44 milyon 138 bin olan Müslüman sayısı, 2030’da 58 milyon 209 bine ulaşacak ve kıta nüfusunun % 8’ini oluşturacaktır. İngiltere nüfusunun % 4,2’sini oluşturan Müslümanlar, 2030 yılında % 8,2’ye çıkacaktır. 2030 yılında Müslüman nüfus oranının ülke nüfusunun % 10 ve üzeri olacağı bazı ülkeler; Kosova (% 93), Arnavutluk (% 83), Bosna-Hersek (% 42), Makedonya (% 40), Karadağ (% 21), Bulgaristan (%15), Rusya (% 14), Gürcistan (% 11), Fransa (%10) ve Belçika’ (% 10) olacaktır. ABD‘de Müslüman sayısı, 2030 yılında 2,6 milyondan 6,2 milyona ve Kanada’da ise üç kat artarak 2030’da 2,7 milyona çıkacak.)

(5) http://www.helalplatform.com/kuresel-helal-et-pazari-500-milyar-euroya-ulasti.html

(6) Devrim Ayetleri

(7) Discoveries and Inventions from The Quran