Nükleer Tedarik Zinciri ve Nükleer Lojistik

Aşağıdaki yazım, 06 Nisan 2010 tarihli “Mersin Akkuyu, Sinop, Nükleer Santraller ve Nükleer Lojistik” ve 04 Aralık 2014 tarihli “Nükleer Santraller, Nükleer Tedarik Zinciri ve Nükleer Lojistik” yazımın derlemesidir.

Uranyum ve Toryum cevherlerinin madenlerden çıkarılması ile başlayan nükleer enerji tedarik zinciri, elektrik üretimini gerçekleştirecek nükleer yakıt haline gelene kadar farklı bir çok tesiste ve birçok farklı kimyasal süreçten geçer (cevherin rafine edilmesi ile oluşan sarı pastanın zenginleştirilmesi, zenginleştirme sonrası yakıt fabrikasyonunda oluşturulan yakıt tabletlerinin çubuklar içine konularak demet haline getirilmesi ve nükleer reaktöre getirilerek yakıt olarak kullanılması). Her bir süreçte ortaya çıkan ürünler, her bir tesis arasında özel amaçlı taşıma kaplar ile özel amaçlı taşıma araçları kullanılarak (INF3 Klas gemiler gibi) uluslar arası kurallara uyumlu taşınır.

Nükleer maddelerin taşınması sırasında uyulması gereken kuralları (taşıma, ambalajlama gibi) esas olarak belirleyen Uluslar arası Atom Enerji Ajansı tarafından 1961 yılında çıkarılan ve 2005 yılında güncelleştirilen “ Safe Transport of Radioative Material Regulations TS-R-1” kurallarıdır. Ayrıca Transport of Dangerous Goods (UN, 2007), Dangerous Goods Code (IMDG Code, 2007), Safe Carriage of Packaged Irradiated Nuclear Fuel, Plutonium and High-Level Radioactive Wastes on Board Ships (IMO & INF Code, 2000), Technical Instructions for the Safe Transport of Dangerous Goods by Air (ICAO 2007 – 2008), Dangerous Goods Regulations (IATA, DGR 2008), International Carriage of Dangerous Goods by Road (UN / ECE & ADR, 2007), International Carriage of Dangerous Goods by Rail (OTIF & RID, 2007), International Carriage of Dangerous Goods by Inland Waterways (UN/ECE & ADN, 2007), SOLAS, MARPOL gibi uluslar arası konvansiyonlar, nükleer maddelerin taşınması için kuralları belirlemektedir.

Nükleer santralden çeşitli atıklar ve kullanılmış yakıt (spent fuel) oluşur. TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) verilerine göre 1.000 MW tipik ve modern bir reaktörden 800 ton / yıl düşük ve orta aktiviteli atık ve 25 – 27 ton / yıl yüksek aktiviteli kullanılmış yakıt ortaya çıkar. Bu atıkların imhası veya saklanması veya yeniden işlenmesi için gerekli tesislere taşınması yine özel amaçlı taşıma kapları ve özel amaçlı taşıma araçları yine uluslar arası kurallara uygun olarak gerçekleştirilir. Kullanılmış yakıtlardan tekrar yanabilecek uranyum ve plutonyum alınması sonrasında kalan yüksek radyoaktiviteye sahip olduğundan camlaştırılarak depolanır. Camlaştırılan bu maddeler, korozyona dayanıklı kaplar (kurşun veya beton) içinde jeolojik olarak uygun koşullarda yerin 600 – 1.000 m altında beton zırhlı galerilerde saklanır. 1000 MW gücündeki reaktörde kullanılan 27 ton uranyum yakıtının (24 tonu zenginleştirilmiş) tek seferde taşınması için 4 – 5 adet kamyon kullanılır (http://www.wnti.co.uk).

• Akkuyu ve Sinop nükleer santrallerinde üretilecek elektrik enerjisinin nükleer enerji tedarik zinciri nasıl olacak ve nükleer santral inşaatı için gerekli özel inşaat maddelerinin (özel beton) lojistiği nasıl sağlanacaktır?
• Nükleer yakıt, nereden gelecektir? İthal mi edilecektir? İthal edilirse gümrükleme nasıl olacaktır? Hangi taşıma aracı, limanlar veya sınır geçişleri kullanılacaktır? Boğaz geçişleri, nasıl sağlanacaktır?
• Türkiye’deki Uranyum kaynakları – Yozgat (Sorgun), Manisa (Salihli), Aydın (Demirtepe , Küçükçavdar, Uşak (Fakılı), Çanakkale (Ayvacık) – ve toryum kaynakları – Eskişehir (Sivrihisar), Malatya (Hekimhan, Kuluncak), Kayseri (Felâhiye), Sivas, Diyarbakır – mı kullanılacaktır? Bu durumda taşımalar kim tarafından nasıl yapılacaktır? Hangi taşıma aracı ve türü kullanılacaktır?
• Ortaya çıkan atık ve kullanılmış yakıtlar nasıl imha edilecek ve / veya nasıl depolanacaktır?
• Kullanılmış yakıtlar, yeniden işleme tesislerine nasıl ve kim tarafından taşınacaktır?
• Bu çalışmaları kim yapacak? nükleer santrali işletecek firma mı Yoksa uzman bir lojistik firması mı?
• Lojistik uzmanlarının eğitimi nasıl olacaktır? Ne tür niteliklere sahip lojistik çalışanları ve uzmanları gerekir?
• Bu zincirin akışının durmadan sağlanması için operasyonel risk yönetimi nasıl olmalıdır?
• Taşıma kapların (yakıt ve kullanılmış yakıt için) ve ambalajların yönetimi nasıl olacaktır?
• Tesisin günlük kullanımı için gerekli malzemelerin lojistiği nasıl sağlanacaktır?

Mersin AKKUYU NGS’nin ÇED raporunda hem nükleer yakıtın getirilmesi ve burada depolanması hem de kullanılmış yakıt ve radyoaktif maddelerin depolanması ve saha dışına çıkarılması için bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca “Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği”, “Radyoaktif Atık Yönetimi Yönetmeliği” ve “Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni Tüzüğü” gibi ulusal ve bazı uluslararası düzenlemelere atıf yapılıyor. ÇED raporundaki bazı bilgileri sizinle paylaşmak isterim.

Nükleer yakıtın Rusya’dan deniz yolu ile AKKUYU NGS’nin rıhtıma getirileceği ve buradan da reaktöre veya depolama alanına götürülecektir. Yakıt demetlerinin sevkiyat sırasında hasar görmemesi için özel olarak imal edilmiş paketlerde taşınmalıdır. taze uranyum yakıt demetlerinin düşük radyoaktivitede olup, zırhlama gerektirmediğidir. Taze yakıt (ışınlanmamış) düşük seviyeli radyoaktif ve yanıcı olmayan madde olduğu için taze yakıt demetlerinin elleçlenmesi, insanlar için radyolojik tehlike oluşturmamaktadır. Reaktörde kullanımının sona ermesi üzerine yakıt; depolama ve taşıma işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için radyoaktivite seviyesinin düşmesi ve bozunma ısısının alınabilmesi amacıyla kullanılmış yakıt havuzuna alınır. NGS sahasındaki depolama tesisinde, dört üniteden çıkan kullanılmış nükleer yakıtın 4 yıl boyunca depolanması öngörülmektedir.

Akkuyu NGS tasarımı, nükleer yakıtın NGS sahası içinde elleçlemesi için, nükleer yakıt depolama ve elleçleme sistemleri kompleksi içermektedir. Bu kompleks, taze yakıtın NGS sahasına iletiminden Rusya’ya işlenmesi için sevkiyatına kadar tüm yakıt elleçleme döngüsünü sağlamaktadır. Özellikle:

• Kabul, giriş denetimi ve taze nükleer yakıtın depolanması;
• Nükleer yakıtın tesis içi taşıması;
• Reaktör korunda yeniden nükleer yakıt yüklemesi;
• Reaktör binasında kullanılmış nükleer yakıt depolanması;
• Kullanılmış nükleer yakıtın, depolama tesisinde depolanması;
• Nükleer yakıt sayımı ve kontrolü;
• Geri dönüşüm için kullanılmış nükleer yakıtın sevkiyatı

Taze yakıtın kabulü ve reaktöre yeniden yüklemesi için Özel taşıma paketlerini (TK-C5) taşıyan kamyon, kapıları kapalı olan taze yakıt depolama tesisi kargo koridoruna gelir. Taze yakıtın taşınmasında önemli olan taşıma sırasında zincirleme reaksiyonun başlamasını engellemektir ki, bu da taşıma konteynerlerin teknik özellikleri sayesinde sağlanmaktadır.

Kullanılmış nükleer yakıtın (KNY) taşınması ise, radyoaktivitenin olası bir acil durumda çevreye salınmasının engellenmesi için daha çok önlem alınmasını gerektirmektedir. Dünyada, KNY taşınması ve depolanması için özel konteynerler kullanılır. Örneğin; 9 metre yükseklikten sert bir zemine ve ucu sivri yüzeye bırakılması ve 800°C derecedeki ateşin içinde 30 dakika boyunca tutulması gibi dayanıklılık testlerinden geçmesi gerekir.

Sanırım 20 Milyar USD’ye mal olacak bu tesiste, maliyet kaygısı veya “adam sendecilik” nedeniyle SOMA vb. tesislerde görülen operasyonel ve güvenlik zaafları olmayacaktır. AMAN OLMASIN…OLAMAZ…

Nükleer lojistik için çok özel tasarlanmış taşıma araçları, taşıma kapları ve depolama tesisleri kullanılmalı ve iş süreçleri olmalıdır.

Merak edenler, ÇED raporunu okuyabilir ve nükleer tedarik zinciri ve lojistik operasyonların nasıl yapıldığına dair teknik bilgileri http://www.wnti.co.uk/” adresindeki “The World Nuclear Transport Institute” web sayfasından öğrenebilir.

Mersin Akkuyu ve / veya Sinop santralleri devreye alınmadan önce ve işletmeye başlaması ile gerekli lojistik faaliyetlerin çok iyi planlanması, uygulanması ve yönetilmesi gerekir.

Mersin Akkuyu ve Sinop santralleri işletmeye alınırsa Türkiye için yeni bir lojistik operasyonu gündeme gelecektir. Bu da yeni lojistik alt yapı gereksinimlerini gündeme getirecektir.

Nükleer lojistiği, lojistiğin kapsamında olan diğer ürünlerin lojistiğinden farklıdır. Lojistiğe konu olan ürün diğerlerinden oldukça farklıdır. Özel önem isteyecektir.

Belki de lojistik firmaları için yeni iş fırsatları doğacaktır.

NOT: http://www.akkunpp.com/ linkinde “tedarik zinciri ve lojistik” hakkında bilgileri göremedim.